28. jul 2018 – Svetski dan hepatitisa

Svetski dan hepatitisa, koji se obeležava širom sveta 28. jula 2018. godine, prilika je da se ulože dodatni napori da se primeni prva globalna strategija za odgovor zdravstvenog sektora na virusne hepatitise u periodu 2016–2021. godine razvijena od strane Svetske zdravstvene organizacije (SZO), te da se pomogne državama članicama da postignu konačni cilj – eliminaciju hepatitisa kao važnog javnozdravstvenog problema do 2030. godine.

Aktivnosti i podizanje svesti povodom obeležavanja Svetskog dana hepatitisa su dizajnirani s ciljem da se:

• Izgradi i iskoristi politički angažman nakon zvaničnog odobravanja globalne strategije za odgovor zdravstvenog sektora na virusne hepatitise na Svetskoj zdravstvenoj skupštini maja 2016. godine,

• Sprovedu nacionalni odgovori na hepatitise u zemljama sa velikim opterećenjem ovim bolestima,

• Podstiču akcije i angažovanje pojedinaca, partnera i javnosti,

• Naglasi potreba za boljim odgovorima na svetskom nivou.

Kao podršku kampanji koja se realizuje pod sloganom „Hepatitis. Vreme je za testiranje. Vreme je za lečenje. Vreme je za izlečenje”, SZO je dala sledećih 10 ključnih poruka povodom Svetskog dana hepatitisa 2018. godine:

1. Virusni hepatitisi B i C su glavni javnozdravstveni izazovi.

2. Virusni hepatitisi B i C su uzroci primarnog hepatocelularnog karcinoma jetre.

3. Pravovremeno testiranje i lečenje virusnih hepatitisa B i C može spasiti brojne živote.

4. Virusni hepatitis uzrokuje druge bolesti i predstavlja ogroman ekonomski teret društvu i porodici.

5. Virusni hepatitis je glavni ubica zbog nedostatka pažnje u svetu.

6. Tokom proteklih 15 godina, sve više ljudi umire od posledica virusnih hepatitisa.

7. Istovremeno, javljaju se osobe koje su novoinficirane.

8. Hepatitis ugrožava najranjivije.

9. Hepatitis može biti sprečen, dijagnostikovan, tretiran i čak izlečen.

10. Možete pomoći u eliminaciji hepatitisa.

Za skoro 50% globalnog opterećenja hroničnim virusnim hepatitisom odgovorno je 11 zemalja: Brazil, Kina, Egipat, Indija, Indonezija, Mongolija, Mijanmar, Nigerija, Pakistan, Uganda i Vijetnam.

Takođe, 17 zemalja koje imaju visoku učestalost virusnih hepatitisa B i C, a zajedno sa gore navedenim zemljama čine 70% globalnog opterećenja, su: Kambodža, Kamerun, Kolumbija, Etiopija, Gruzija, Kirgistan, Maroko, Nepal, Peru, Filipini, Sijera Leone, Južna Afrika, Tanzanija, Tajland, Ukrajina, Uzbekistan i Zimbabve.

1. Virusni hepatitis je glavni globalni zdravstveni problem i zahteva hitan odgovor.

U prilog tome govori procena da je u svetu oko 328 miliona ljudi živelo sa hroničnim hepatitisom B ili C (257 miliona sa hroničnom hepatitis B (HBV) infekcijom i 71 milion sa hroničnom hepatitisom C (HCV) infekcijom) krajem 2015. godine.

2. Vrlo malo osoba koje su inficirane virusom hepatitisa B ili C se testira i leči, posebno u zemljama sa niskim i srednjim bruto društvenim prihodom.

Do kraja 2015. godine testirano je i dijagnostikovano samo 9% bolesnika inficiranih HBV-om i 20% inficiranih HCV-om od procenjenog broja osoba koje žive sa hroničnom infekcijom. Od ukupnog broja osoba sa dijagnostikovanom HBV infekcijom, samo 8% (1,7 miliona osoba) je bilo na lečenju, odnosno samo 7% osoba sa dijagnostikovanom HCV infekcijom (1,1 milion osoba) je započelo lečenje tokom 2015. godine.

U cilju eliminacije virusnih hepatitisa B i C kao javnozdravstvenog problema potrebno je da se 90% osoba inficiranih HBV-om i HCV-om testira i dijagnostikuje i da se 80% osoba sa dijagnostikovanom infekcijom koji su u potrebi leči.

3. Procenjuje se da su virusni hepatitisi B i C bili odgovorni za 1,34 miliona smrtnih ishoda u 2015. godini (720.000 smrtnih ishoda zbog ciroze jetre i 470.000 smrtnih slučajeva zbog primarnog karcinoma jetre), što je uporedivo sa brojem smrtnih ishoda od tuberkuloze, a više u poređenju sa procenjenim brojem osoba umrlih od AIDS-a (terminalni stadijum infekcije uzrokovane HIV-om). Smrtnost od hepatitisa pokazuje trend porasta (za 22% više nego 2000. godine), dok smrtnost usled tuberkuloze i AIDS-a opada.

Cilj globalne strategije SZO je da se do 2030. godine smanji smrtnost usled komplikacija HBV i HCV infekcija za 65%, odnosno da bude manje od 500.000 umrlih osoba u svetu.

4. Nove infekcije hepatitisa se i dalje dešavaju i to uglavnom virusnog hepatitisa C.

Broj dece mlađe od 5 godina sa hroničnom HBV infekcijom smanjen je na 1,3% u 2015. godini (4,7% u periodu pre uvođenja vakcinacije protiv hepatitisa B). Vakcinacija protiv hepatitisa B, sa obuhvatom od 84% na globalnom nivou u 2015. godini, sprečava oko 4,5 miliona infekcija godišnje kod dece.

Međutim, procenjuje se da je 1,75 miliona odraslih osoba novoinficirano HCV-om u 2015. godini, uglavnom zbog injektiranja droge upotrebom korišćenog, nesterilnog pribora za injektiranje i zbog nebezbednih praksi u zdravstvenim ustanovama (npr. višestruko korišćenje nesterilisanog ili neadekvatno sterilisanog pribora za davanje injekcija ili tokom drugih invazivnih medicinskih intervencija), odnosno tokom pružanja higijenskih usluga, gde postoji potencijani rizik od kontakta oštećene kože ili sluzokože sa infektivnim materijalom – krvlju inficirane osobe (npr. tetovaže, pirsing, manikir, pedikir, kozmetičarske i druge higijenske usluge) u pojedinim zemljama.

Cilj globalne strategije SZO je da se do 2030. godine smanji broj novih hroničnih infekcija HBV i HCV za 90%, odnosno da bude manje od milion novih hroničnih HBV i HCV infekcija u svetu.

5. Postizanje cilja eliminacije virusnih hepatitisa do 2030. godine, kao javnozdravstvenog problema, nije preterano ambiciozano na šta ukazuju izveštaji iz 28 zemalja sa visokim opterećenjem ovim bolestima.

Epidemiološka situacija u Evropi i svetu

Epidemija HBV infekcije s procenjenim najvećim brojem slučajeva registruje se u regionu Zapadnog Pacifika i u regionu Afrike (68% svih inficiranih osoba u svetu krajem 2015. godine). Prema procenama SZO u regionu Evrope oko 15 miliona ljudi živi sa hroničnom hepatitis B infekcijom i oko 14 miliona sa hroničnom hepatitis C infekcijom. Na osnovu procena SZO za 2015. godinu učestalost hronične HCV infekcije u svetu je bila 1%, pri čemu se najveća učestalost hronične HCV infekcije registruje u oblasti istočnog Mediterana (2,3% tj. 15 miliona) i u regionu Evrope (1,5% tj. 14 miliona). Hronična infekcija virusom hepatitisa B može dovesti do ozbiljnih komplikacija kao što su ciroza jetre i primarni karcinom jetre kod 20–30% pacijenata. Hronična infekcija uzrokovana virusima hepatitisa B i C neće pokazati simptome dugo vremena, ponekad decenijama. Većina ljudi nema spoznaju o prisustvu infekcije i upravo stoga pacijenti se javljaju zdravstvenoj službi sa uznapredovalim oboljenjem. Svake godine u regionu Evrope oko 56.000 ljudi umre od posledica hronične infekcije hepatitisom B, a preko 112.000 ljudi umre od posledica hronične infekcije hepatitisom C, odnosno primarnog karcinoma jetre ili ciroze. Na globalnom nivou, najmanje 60% slučajeva karcinoma jetre je posledica kasnog testiranja i lečenja virusnih hepatitisa B i C (43% zbog hepatitisa B i 17% zbog hepatitisa C). Virusni hepatitis je glavni ubica zbog nedostatka globalne pažnje. Svake godine virusni hepatitisi su odgovorni za preko 171.000 smrtnih slučajeva u regionu Evrope, što je uporedivo sa brojem umrlih od AIDS-a i Tb. Svakodnevno više od 400 ljudi u regionu Evrope umire od uzroka koji se odnose na virusni hepatitis. Broj smrtnih slučajeva na globalnom nivou uzrokovan hepatitisom porastao je za 22%, dok je mortalitet zbog drugih glavnih zaraznih bolesti, kao što su HIV, tuberkuloza i malarija, opao.

Pristup testiranju na virusne hepatitise je generalno ograničen. Dok je ukupan broj osoba lečenih usled HCV infekcije dostigao 5,5 miliona u 2015. godini, samo oko pola miliona ovih osoba je primalo antivirusne lekove novije generacije, koji su efikasniji i komforniji za primenu.

Prema Evropskom centru za kontrolu bolesti procenjena prevalencija hroničnog hepatitisa B u opštoj populaciji u zemljama Evropske unije kreće se u rasponu od 0,1% u Irskoj i Holandiji do 5,5% u Rumuniji, dok se učestalost HCV infekcije u opštoj populaciji kreće u rasponu od 0,2% u Holandiji do 4,4% u Italiji. Procenjena učestalost hroničnog nosilaštva HBsAg i anti-HCVantitela u zemljama Evropske unije je oko 1%. Zemlje EU sa najvećim procenjenim apsolutnim brojem hroničnih hepatitis B slučajeva su Italija i Rumunija (obe zemlje sa preko milion slučajeva), a slede Poljska, Nemačka, Francuska, Velika Britanija, Bugarska i Španija, od 550.000 do 300.000 slučajeva, dok se u Grčkoj, Portugaliji i Mađarskoj broj obolelih osoba kreće u rasponu od 260.000 do 100.000. Italija je zemlja sa najvećim apsolutnim brojem procenjenih slučajeva hronične hepatitis C infekcije u populaciji odraslih – 1,6 miliona slučajeva.

U 2016. godini 30 zemalja iz EU/EEA je prijavilo 29.307 slučajeva hepatitis B virusne infekcije, sa stopom prijavljenih slučajeva od 5,5 slučajeva na 100.000 stanovnika. Od ovih slučajeva, 8,6% slučajeva su bile akutne infekcije, 60,3% hronične, kod 30% forma je ostala nepoznata, a kod 1,1% slučajeva nisu mogle biti klasifikovane. Najugroženija grupa kod akutnih i hroničnih infekcija je uzrasna grupa od 25 do 34 godine (što predstavlja 23,6% kod akutnih i 32,3% kod hroničnih slučajeva); a odnos muškaraca prema ženama bio je 1,7 prema 1. I dalje se registruje trend smenjenja stope akutnih slučajeva, što je u skladu sa svetskim trendovima i predstavlja pozitivan efekat nacionalnih programa vakcinacije. Među prijavljenim akutnim slučajevima, najčešće je bio prijavljen heteroseksualni prenos (30,2%), a sledi transmisija u zdravstvenim ustanovama (16,6%) i prenos kod muškaraca koji imaju seks sa muškarcima (12,4%). Među hroničnim slučajevima, prenos u zdravstvenim ustanovama i prenos sa majke na dete najčešći su putevi prenosa (32,6% i 31,6%). Nasuprot tome, stopa novoregistrovanih hroničnih slučajeva nastavlja da raste u vremenu, pri čemu se smatra da je povećanje najverovatnije povezano sa promenom u praksi testiranja i izveštavanja na lokalnom nivou. U prethodnih nekoliko godina javljaju se dodatni problemi usled povećane migracija stanovništva. Oko 10,3% od ukupnog stanovništva, odnosno 11,4% odraslog stanovništva u zemljama EU/EEA su osobe rođene u inostranstvu. Na osnovu demografskih izvora podataka i sistematskih pregleda na HBV i HCV infekciju procenjeno je da je 53% od ukupnog broja migranata u zemljama EU/EEA rođeno u zemljama sa visokom endemskom prevalencijom HBV, odnosno u zemljama sa prevalencijom od 2% ili višoj u opštoj populaciji. Takođe, oko 79% odrasle migrantske populacije je rođeno u zemljama sa visokom HCV prevalencijom (više od 1% opšte populacija).

U 2016. godini 29 EU/EEA je prijavilo 33.860 slučajeva hepatitis C virusne infekcije, sa stopom prijavljenih slučajeva od 7,4 slučaja na 100.000 stanovnika. Od registrovanih slučajeva, 2,4% su bile akutne infekcije, 21,8% hronične, dok je kod 75% forma ostala nepoznata. Najveći broj registrovanih i akutnih i hroničnih infekcija je uzrasnoj grupi od 25 do 44 godine (51,6%); a odnos muškaraca prema ženama je bio 1,9 prema 1. Samo 26,4% obolelih osoba je dalo podatke o načinu prenosa. Najčešće prijavljeni način inficiranja je ubrizgavanje droge nesterilnim ili tuđim priborom za injektiranje (45,5% slučajeva sa kompletnom informacijom o načinu prenosa). Tumačenje dostupnih podataka o hepatitisu C i dalje je problematično, uz prepoznate razlike u sistemima nadzora i teškoće u klasifikovanju prijavljenih slučajeva kao akutne ili hronične infekcije.

Epidemiološke karakteristike virusnih hepatitisa B i C u Republici Srbiji

U 2017. godini registrovano je ukupno 713 slučajeva virusnih hepatitisa B i C (0,3% svih zaraznih bolesti koje podležu obaveznom prijavljivanju u skladu sa zakonskom regulativom) što je za 16% manje nego prethodne godine (844 slučaja), odnosno za trećinu (39%) manje u poređenju sa 2013. godinom (1112 slučajeva). Registrovano je dvostruko više muškaraca. U 2017. godini registrovane su dve osobe umrle od akutnog virusnog hepatitisa B, kao i jedna osoba umrla od hroničnog virsunog hepatitisa C. Mortalitet registrovan 2017. godine je najniži mortalitet registrovan u prethodnih pet godina (0,04/100.000 stanovnika).

U 2017. najniži rizik obolevanja od hepatitisa B i C je, kao i prethodnih godina, registrovan kod dece uzrasta do 14 godina, a najviši rizik je registrovan u uzrasnim grupama 30–39 godina i 40–49 godina (grafikon 1).

Grafikon 1. Uzrasno-specifična stopa virusnih hepatitisa B i C, Republika Srbija, 2017. godina

Od 2006. godine sprovodi se obavezna imunizacija protiv virusnog hepatitisa B dece u prvoj godini života, kao i nevakcinisane dece u 12. godini života. Ova visoko efektivna preventivna mera je doprinela da se u poslednjih 20 godina (1998–2017) registruje jasan trend smanjenja broja osoba obolelih od akutnog hepatitisa B (125 u 2017. prema 429 slučajeva u 2001. godini). S druge strane, registruje se trend porasta registrovanih slučajeva hroničnih virusnih hepatitisa B i C (grafikon 2).

Grafikon 2. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa B na teritoriji Republike Srbije u periodu od 1998. do 2017. godine

Kod 60% osoba obolelih od akutnog hepatitisa B i kod 76% obolelih od hroničnog hepatitisa B registrovanih tokom 2017. godine način prenošenja uzročnika je ostao nepoznat. Nezaštićeni seksualni odnos sa HBsAg pozitivnim osobama kao pretpostavljeni put prenosa HBV zastupljen je kod 4,7% obolelih od hroničnog hepatitisa B, odnosno kod 24% obolelih od akutnog hepatitisa B. Medicinske, uključujući i stomatološke intervencije, kao pretpostavljeni uzrok nastanka infekcije navelo je 10,4% pacijenata sa dijagnostikovanim hepatitisom B tokom 2017. godine, a korišćenje nesterilnog pribora za injektiranje narkotika prijavljeno je kao pretpostavljeni način prenosa kod oko 2% osoba, slično kao i tetovaža i pirsing (1,9–3,2%).

Najveći broj obolelih od akutnog hepatitisa B registrovan je u starosnoj grupi od 30 do 39 godina, dok je najveći broj obolelih od hroničnog hepatitisa B registrovan u uzrasnim grupama 50–59 godina i 40–49 godina. Kao i prethodnih godina, registrovano je dvostruko više muškaraca među obolelim osobama od obe forme virusnog hepatitisa B.

U 2017. godini ukupno je prijavljeno 17 slučajeva akutnog hepatitisa C sa stopom incidencije 0,24/100.000, što predstavlja četvorostruko smanjenje u odnosu na prethodnu godinu. Najveća stopa u Republici Srbiji zabeležena je u starosnoj grupi od 30 do 39 godina, a sledi je uzrasna grupa od 50 do 59 godina. Kod najvećeg broja obolelih, slično kao i prethodnih godina, pretpostavljeni način transmisije je ostao nepoznat (59%). Injektiranje droga nesterilnim priborom kao način transmisije je prijavljen kod 6% obolelih, što je značajno manje nego 2014. godine (40%). Nezaštićeni seksualni odnos sa anti-HCV pozitivnim osobama prijavljen je kod 18% obolelih. Pretpostavka da je do infekcije došlo prilikom medicinskih ili stomatoloških intervencija navedena je u 6% slučajeva, dok su pacijenati na hemodijalizi i akcidenti prijavljeni kao pretpostavljeni način transmisije bili zastupljeni u istom procentu kao i prethodnih godina.

Grafikon 3. Notifikaciona stopa akutnog i hroničnog hepatitisa C na teritoriji Republike Srbije u periodu od 1998. do 2017. godine

U 2017. godini hronični hepatitis C registrovan je kod 347 osoba, što je za za trećinu manje u odnosu na 2013. i 2007. godinu kada je registrovan najveći broj slučajeva (više od 550 slučajeva). Najveća stopa obolelih od hroničnog hepatitisa C registrovana je u uzrastu od 30 do 39 godina, a registrovano je dvostruko više muškaraca (grafikon 3).

Kod najvećeg broja obolelih, slično kao i prethodnih godina, pretpostavljeni način transmisije je ostao nepoznat (61%). Injektiranje droga nesterilnim priborom kao način transmisije je prijavljen kod 24% obolelih, što je dvostruko manje nego 2014. godine (40%). Nezaštićeni seksualni odnos sa anti-HCV pozitivnim osobama prijavljen je kod manje od 4% obolelih. Pretpostavka da je do infekcije došlo prilikom medicinskih ili stomatoloških intervencija navedena je u manje od 8% slučajeva, dok su tetovaže i pacijenati na hemodijalizi prijavljeni kao pretpostavljeni način transmisije kod 2% obolelih.

Tokom prvih šest meseci 2018. godine ukupno je prijavljeno 298 slučajeva virusnih hepatitisa B i C, bez registrovanih razlika u odnosu na isti period prethodne godine. Dominiraju hronične infekcije, pogotovo hronični hepatitis C (144 slučaja), zatim sledi hronični hepatitis B (80 slučajeva), koji zajedno čine 75% svih prijavljenih virusnih hepatitisa. Akutni oblik hepatitis C infekcije tokom prvih šest meseci je registrovan u zanemarljivom broju (7 slučajeva). Distribucija prijavljenih slučajeva virusnih hepatitisa u prvih šest meseci ove godine ukazuje na sporadično javljanje obolevanja u svim okruzima na teritoriji Republike.

U skladu sa sloganom SZO, naša zemlja i ove godine obeležava Svetski dan hepatitisa. Planirane aktivnosti će se realizovati u saradnji sa mrežom IJZ/ZJZ i udruženjem pacijenata „Hronos”, uz podršku Ministarstva zdravlja Republike Srbije i Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”. Pojedini IJZ/ZJZ će u svojim ustanovama omogućiti besplatno savetovanje i testiranje na hepatitis B i C bez lekarskog uputa svim zainteresovanim građanima.

Spisak ustanova, kao i datum i vreme testiranja možete pogledati u tabeli ovde.

Brošuru o hepatitisima možete preuzeti ovde.

Osnovne informacije i najčešće razloge zbog kojih bi trebalo obaviti testiranje možete preuzeti ovde.